Η Αξία της Αυτό-συμπόνιας ή γιατί μας κάνει καλό να αγαπάμε τον εαυτό μας;

Από την Κατερίνα Αυγουστάκη, Κλινική Ψυχολόγο, MSc, PhDc

Η αυτό-συμπόνια είναι μία από τις έννοιες που μελετά τα τελευταία χρόνια η θετική ψυχολογία και αναφέρεται σε αυτό που με απλά λόγια λέμε, αγάπη και φροντίδα του εαυτού μας. Η αυτό-συμπόνοια είναι ένα συναίσθημα συμπόνιας που στρέφεται προς τον εαυτό μας που υποφέρει, ανεξάρτητα από το αν ο πόνος αυτός είναι αποτέλεσμα εξωτερικών συνθηκών ή δικών μας λαθών, αποτυχιών ή προσωπικής μας ανεπάρκειας. Συνεπώς, το να είμαι συμπονετικός με τον εαυτό μου, σημαίνει ότι έχω επαφή με όλα μου τα συναισθήματα, ακόμα και αν αυτά είναι πολύ δυσφορικά και επιδιώκω να τα αντιμετωπίσω με φροντίδα, υπομονή και καλοσύνη, να τα αγκαλιάσω και όχι να τα παραγνωρίσω ή να τα καταπιέσω. Μία πιο αυτό-συμπονετική κατανόηση της συναισθηματικής δυσφορίας, μας βοηθάει να την αντιληφθούμε περισσότερο σαν μία αναπόφευκτη πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης, παρά σαν μειονεξία ή τιμωρία.

Γιατί όμως είναι σημαντικό να είναι κανείς συμπονετικός με τον εαυτό του και να του φέρεται με καλοσύνη; Η αγάπη για τον εαυτό μας έχει συγκεκριμένα οφέλη στην καθημερινότητά μας, τα οποία παρουσιάζονται συνοπτικά παρακάτω:

- Βελτίωση της ποιότητας ζωής: Ποικίλες μελέτες καταδεικνύουν ότι η αυτό-συμπόνια συνδέεται με την ποιότητα ζωής. Συγκεκριμένα, υψηλότερα επίπεδα αυτό-συμπόνιας συσχετίζονται με υψηλότερα επίπεδα ευτυχίας, αισιοδοξίας, ικανοποίησης από τη ζωή και αποδοχής της σωματικής εικόνας. Επιπλέον, η αυτό-συμπόνια έχει βρεθεί να σχετίζεται θετικά με υψηλότερα κίνητρα και καλύτερη αντίληψη των ατόμων για την επάρκεια και την αποτελεσματικότητα τους.

- Βελτίωση της ψυχικής υγείας: Η αυτό-συμπόνια, τόσο σε συσχετιστικές όσο και σε πειραματικές μελέτες, έχει φανεί να συσχετίζεται με χαμηλότερα επίπεδα ψυχοπαθολογίας. Συγκεκριμένα, ένα συστηματικό εύρημα είναι ότι υψηλότερα επίπεδα αυτό-συμπόνιας σημαίνουν χαμηλότερα επίπεδα κατάθλιψης, άγχους, στρες, καταστροφικών σκέψεων, αισθημάτων ντροπής αναφορικά με το σώμα και μικρότερο φόβο αποτυχίας. Το κλειδί για την κατανόηση της αρνητικής συσχέτισης της ψυχοπαθολογίας με την αυτοσυμπόνια φαίνεται να είναι η επικριτικότητα, η οποία αποτελεί έναν από τους κυριότερους προβλεπτικούς παράγοντες της εμφάνισης του άγχους. Η αντιμετώπιση του εαυτού με κατανόηση, ευγένεια και συμπόνοια φαίνεται ότι δημιουργεί ένα «δίχτυ προστασίας» από την επικριτικότητα, που συνδέεται άρρηκτα με την ψυχοπαθολογία.

- Αλλαγές στο σώμα: Έχει φανεί ότι άνθρωποι που συστηματικά λειτουργούν συμπονετικά απέναντι στον εαυτό τους τείνουν να εμφανίζουν χαμηλότερα επίπεδα κορτιζόλης και βελτιωμένους δείκτες καρδιακών παλμών, δείκτες που σχετίζονται με την ικανότητα των ανθρώπων να καθησυχάζουν τον εαυτό τους, όταν έρχονται αντιμέτωποι με στρεσογόνες καταστάσεις.

- Βελτίωση της ικανότητάς μας αντιμετωπίζουμε δύσκολες καταστάσεις: Η αντιξοότητα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας και η αυτό- συμπόνοια φαίνεται να μας βοηθάει να τα καταφέρουμε καλύτερα όταν βρισκόμαστε σε μία δύσκολη κατάσταση. Σε μία έρευνα, ο Leary και οι συνεργάτες του (2007), ζήτησαν από προπτυχιακούς φοιτητές να θυμηθούν κάποια δυσάρεστα γεγονότα από τη ζωής τους, να φανταστούν υποθετικές καταστάσεις αποτυχίας, απώλεια και ντροπής και να αποκαλύψουν προσωπικές πληροφορίες σε κάποιο άτομο που είχε περίεργη/ ακατανόητη αντίδραση. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, τα άτομα με υψηλά επίπεδα αυτοσυμπόνιας είχαν λιγότερο ακραίες αντιδράσεις, λιγότερα αρνητικά συναισθήματα, περισσότερες σκέψεις αποδοχής και μία μεγαλύτερη τάση να τοποθετούν τα προβλήματα σε μία προοπτική, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα και την προσωπική ευθύνη (δηλαδή τα λόγια που λένε στον εαυτό τους είναι «Έχω ένα πρόβλημα για το οποίο έχω ένα μερίδιο ευθύνης» αντί «Είμαι το πρόβλημα» ή «Έχω ένα πρόβλημα που δεν με αφήνει να δω τίποτα πέρα από αυτό»).

- Μας επιτρέπει να «κάνουμε χώρο» για όλα μας τα συναισθήματα: Φαίνεται λοιπόν, η αυτό- συμπόνια να «μαλακώνει» την αυστηρότητα σε επίπεδο σκέψης και τον κατακλυσμό από αρνητικά συναισθήματα. Παρόλα αυτά, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η αυτό-συμπόνια δεν περιορίζει ούτε απωθεί τα αρνητικά συναισθήματα συνολικά, βοηθάει ώστε αυτά να μην μεγενθύνονται μέσα από απαιτητικές/ επικριτικές σκέψεις και να μας κατακλύζουν. Στην πραγματικότητα, τα άτομα που είναι πιο συμπονετικά με τον εαυτό τους είναι λιγότερο πιθανό να καταπιέσουν δυσάρεστες σκέψεις και δυσφορικά συναισθήματα και πιο πιθανό να αναγνωρίσουν αλλά και να επικυρώσουν τη σημασία των συναισθημάτων τους.

- Μας βοηθάει να είμαστε «η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας»: Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα, η αυτό-συμπόνια σχετίζεται με μία σειρά από δυνατά σημεία στο χαρακτήρα των ανθρώπων, ικανότητες και δεξιότητες δηλαδή που μας βοηθούν να ανθίζουμε. Συγκεκριμένα, ποικίλες μελέτες αναδεικνύουν τη συσχέτιση της αυτό-συμπόνιας με τη συναισθηματική νοημοσύνη, τη σοφία, την τάση να αναλαμβάνει κανείς πρωτοβουλία, την περιέργεια, τη διανοητική ευελιξία, την ικανοποίηση από τη ζωή και την αίσθηση του ανήκειν στο κοινωνικό σύνολο. Όλα αυτά αποτελούν σημαντικά συστατικά μίας ζωής με νόημα, μίας ευτυχισμένης ζωής.

- Αύξηση των θετικών συναισθημάτων: Οι άνθρωποι που είναι πιο συμπονετικοί με τον εαυτό τους αναφέρουν υψηλότερα επίπεδα ευτυχίας, αισιοδοξίας, ευγνωμοσύνης και θετικών συναισθημάτων γενικά.

- Μας βοηθάει να νιώθουμε καλύτερα με τον εαυτό μας: Το χαρακτηριστικό της αυτό-συμπόνιας συνδέεται συστηματικά με την αίσθηση προορισμού στη ζωή καθώς και αισθήματα αυτονομίας και αυτεπάρκειας, κάτι που δείχνει ότι η αυτό-συμπόνια μας βοηθάει να κινηθούμε προς την κατεύθυνση της εκπλήρωσης των ψυχολογικών μας αναγκών.

Συμπερασματικά, η αυτό-συμπόνια φαίνεται να σχετίζεται με μία γενικότερη βελτίωση στον τρόπο που σκεφτόμαστε και καταλαβαίνουμε τον εαυτό μας, αλλά και στο πώς αισθανόμαστε για τον εαυτό μας συνολικά, κάτι που επιφέρει μία σημαντική αλλαγή στο πώς διαχειριζόμαστε δύσκολες καταστάσεις στη ζωή μας. Προκειμένου να καταλάβουμε λίγο καλύτερα τον ψυχολογικό μηχανισμό που κρύβεται πίσω από αυτές τις συσχετίσεις, χρειάζεται να εστιάσουμε στα τρία συστατικά της αυτό-συμπόνιας, την αγάπη και την καλοσύνη προς τον εαυτό, τη σύνδεση με την ανθρώπινη μας φύση και την ενσυνείδητη παρουσία μας στην παρούσα στιγμή. Όταν λοιπόν, κάτι δυσάρεστο μας συμβαίνει και αποδεχόμαστε τα αρνητικά μας συναισθήματα ως φυσιολογικό κομμάτι της ανθρώπινης φύσης μας, παραμένουμε συνδεδεμένοι με τον εαυτό μας που υποφέρει στην παρούσα στιγμή και του συμπεριφερόμαστε με ευγένεια και καλοσύνη, όπως αξίζει σε κάθε πλάσμα που υποφέρει, τότε τα θετικά συναισθήματα αρχίζουν σταδιακά να αναδύονται και τα αρνητικά συναισθήματα να ησυχάζουν.

Πολλές φορές, οι άνθρωποι μπερδεύουν τη φροντίδα του εαυτού με μία εγωιστική στάση που θα τους απομακρύνει από τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Στην πραγματικότητα σχετιζόμαστε με τους ανθρώπους με τρόπο ανάλογο με αυτόν που σχετιζόμαστε με τον εαυτό μας. Έτσι λοιπόν, αν μεταχειριζόμαστε τον εαυτό μας με ευγένεια, καλοσύνη και αποδοχή τότε το πιο πιθανό είναι ότι μέσα από αυτές τις ποιότητες θα σχετιστούμε και με τους άλλους ανθρώπους.

Στις ιδιαίτερες συνθήκες που ζούμε αυτή την εποχή, έχει εξέχουσα σημασία, λοιπόν, να αγαπάμε, να φροντίζουμε τον εαυτό μας, να του συγχωρούμε τα λάθη και τις αδυναμίες και να τον μεταχειριζόμαστε με καλοσύνη.

Κατερίνα Αυγουστάκη, Κλινική Ψυχολόγος, MSc, PhDc